مديريت اسلامي يكي از حوزه جديدي است كه به تازگي وارد حوزه مديريت شده است و پژوهشگران، محققان و دانشجويان پژوهش ها و پايان نامه هايي در اين زمينه انجام داده اند.
مديريت در ميان علوم انساني رابطه نزديكي با فرهنگ دارد، به گونه اي كه با اندك تأملي مي توان نقش فرهنگ را در جاي جاي آن به وضوح مشاهده كرد. به همين دليل، فرهنگ هاي گوناگون، براي خود مديريت هاي متفاوتي را اقتضا مي كنند. به همين سبب، الگوي مديريت اسلامي، چه در سطح كلان و چه در سطح خرد، برآمده از اصول و قوانين مشخصي است كه براساس ملاك هاي اسلامي استوار گشته و سمت و سوي الهي دارد و هدف آن ارتقاي انسان در جهت كمال و بهبود نظام هاي اجتماعي است. براي مديريت اسلامي تعريف هاي گوناگوني ارائه شده است به گونه اي، مديريت از ديدگاه اسلام را در مسير نزديكي به خداوند مي داند. بدين معنا كه در همه سطوح آن زهد و تقوا پيشه مي شود، سعي در بخشش و ارشاد فزوني مي يابد و جلب رضايتِ اكثريت بيشتر مي شود.

از جمله مهم ترين عواملي كه در اين تعريف ها لحاظ شده اند، عبارت اند از: نگاه به مديريت به عنوان مقوله اي مكتبي، يعني ارائه راه حل هاي سازگار با مفهوم عدالت خواهي، مبتني بودن بر ارزش هاي متعالي و انساني، هم جهتي با مديريت جهان خلقت حضور خدا به عنوان محور اصلي امانت بودن، تكليف بودن، خدمت بودن مديريت.

در الگوي مديريت اسلاميِ رهبران، توانايي، قدرتي براي حكم كردن، فرمان دادن، تصميم گيري و فرمانبرداري است كه رهبران اسلامي، آن را به عنوان يك تكليف بر عهده مي گيرند و باري است كه بر دوش مي كشند. در اين الگو، رهبران به منظور اجرايي كردن دستورالعمل هاي قرآن و حديث، از امتيازها چشم پوشي مي كنند. رويكرد كل نگر نيز به همه سازمان، نظام، مردم و فرهنگ است. اين رويكرد مي تواند نتايج بهتري براي سازمان هاي نوين در حوزه رسيدگي به مسائل پيچيده در محيط جهاني بيافريند.

ويژگي هاي مديريت اسلامي

در متون اسلامي، به ويژگي هاي مهم مديران بسيار توجه شده است. براي مثال، در مورد گزينش مديران توجه شده است. كسي كه مردم را به «صلاحيت علمي» طالوت به عنوان فرمانده، به اهميت سوي خود فراخوانَد در حالي كه در ميان مردم كسي داناتر از او باشد، او بدعت گذار است.

در ادامه مجموعه اي از ويژگي هاي يك مدير خوب براساس متون اسلامي به صورت ذيل شناسايي شد: آموزش عبرت آموزي، برنامه ريزي، جزئي نگر نبودن، توجه كردن به نظريات ديگران، شجاعت و تهور، عاقبت انديشي، تعاملات موفق، گذشت از خطا، توجه به زيردستان، انگيزه آفريني، هماهنگ سازيِ اهداف، توجه به تفاوت هاي فردي و سِعۀ صدر.

يك مدير توانمند داراي تعاملات موفق است. بسياري از فعاليت هاي مديريتي در قالب الفاظ و كلمات صورت مي گيرد. گفتار از درون و انديشه فرد حكايت دارد. در حقيقت، سخن بايد به گونه اي باشد كه «قبل از اين كه لفظ كلام به گوش رسد، معني كلام به قلب رسد». البته بايد با هر كسي به اندازۀ فهمش سخن گفت، چنان كه امام صادق (ع) اين ويژگي را براي حضرت محمد (ص) برشمرده اند. از ويژگي هاي سخن خوب، اين است كه كوتاه، قابل فهم و روشن باشد. كسي كه قابليت و ظرفيت ندارد، ممكن است با شنيدن حقيقت به گمراهي و ضلالت افتد، گفتار درست و مناسب از جمله ويژگي هاي متقيان شمرده شده است.

ويژگي ديگر «گذشت از خطا» است. خداوند در قرآن كريم مي­ فرمايد: «هرگز نيكي و بدي در جهان، يكسان نيست، هميشه بدي خلق را به بهترين عمل (كه نيكي است) پاداش ده». كسي كه از خطاي ديگري مي گذرد،  الهي را به سوي خويش جلب مي كند، آيا دوست نمي داريد كه خدا هم در حق شما مغفرت و احسان فرمايد؟. عفو و گذشت با همه اهميتي كه دارد در ديدگاه اسلام در ابعاد مختلف زندگي اجتماعي و سياسي دارد هرگز به طور مطلق و بدون قيد و شرط مقبول و شايسته نيستند.

توجه به زيردستان نيز از جمله ويژگي هاي مورد تأكيد براي رهبران است. قرآن مجيد مي­فرمايد: «بال و پر خود را براي مؤمنين فرود آور». پيامبر انسان ها را از جان و دل دوست مي داشت. مديران براي داشتن قدرت شخصي بايد از پيامبر الگو گرفته و پيوسته به زيردستان احترام گذارند و آنان را مورد محبت قرار دهند. اين امر مربوط به اصل كرامت انسان را مطرح مي كند.

انگيزه در اسلام مبتني بر سه اصل ثواب، عقاب و محبت است و اساس ايمان در اين سه اصل خلاصه مي شود. حضرت علي (ع) عبادت را سه قسم مي­ دانند: «به خاطر ترس از جهنم، يا شوق بهشت و يا عشق به خداوند، و عبادت خود را از قسم سوم مي­ داند.» براساس اين حديث نيروي محركه رفتار و اطاعت پذيري سه چيز است:

تمايل به تشويق، ترس از تنبيه، شكر و سپاس (عشق و محبت).

از جمله ويژگي ديگر، «آموزش» است. خداوند انسان ها را با انبوهي از استعدادها، در ابعاد ذهني، روحي و جسمي آفريده است. يكي از مهم ترين اهداف بعثت پيامبران، حكومت و مديريت اسلامي، شكوفا كردن استعدادهاي انسان و استخراج ذخاير عظيم روحي و فكري بشر است. همچنين امام خميني معتقد است انبيا به منظور بالفعل كردن و شكوفايي استعداد ها آمده اند. امام علي (ع) نيز به آموزش كارگزاران پرداخته اند.

از ويژگي هاي ديگر  «عبرت آموزي» است، در قرآن كريم هفت بار كلمه عبرت و اعتبار به كار رفته و اهل بصيرت بر آن ترغيب شده اند. علي (ع) آيات قرآن را رساترين منبع عبرت مي داند. امام علي (ع) در نصيحت به فرزندش مي فرمايد: «به استقبال كارهايي برو كه صاحبان تجربه زحمت آن را كشيده اند».

از ويژگي هاي ديگر «برنامه ريزي» است كه در متون اسلامي هم بسيار بر آن تأكيد شده يكي از مهم ترين ويژگي هاي پيامبر (ص)، نظم و برنامه ريزي در امور بود. چيزي كه اميرالمؤمنين علي (ع) نيز تمام فرزندان خود را به آن سفارش كرد. ظرافت و دقت، اولويت بندي، تفكر و انديشيدن، زمان بندي مناسب و آينده نگري از اصول برنامه ريزي در مديريت اسلامي و برخورداري از توفيق الهي، اعتقاد به امكان حل مشكل، استفاده از تجربه هاي ديگران و مشورت را از لوازم برنامه ريزي آرماني در مديريت اسلامي مي توان برشمرد.

«هماهنگ سازي اهداف و هد فگزيني» نيز در مديريت اسلامي بسيار مورد تأكيد است. هماهنگي ميان افراد بسيار قابل توجه است، با يك چارچوب بي نظم نمي توان فرماندهي كرد، قرآن مديريت عالم را از آنِ يك خالق دانسته و هماهنگي و وحدت جهان را از اراده خدا مي داند. بر اين اساس، به علت حضور آرا و نظريات مختلف در سازمان، پيوسته بايد به هماهنگي ميان افراد و وحدت رويه تبعيت كرد، تا ناهماهنگي و تداخل وظايف رخ ندهد.

يك رهبر اثربخش، با مشاركت دادن كاركنان، كاري مي كند كه آنها همه هدف را بپذيرند.

«توجه به تفاوت هاي فردي» نيز از جمله ويژگي هاي ديگر است. به نظر مي رسد نمي توان هيچ دو انساني را يافت كه از هر جهت شبيه هم باشند و هيچ تفاوتي با هم نداشته باشند. بدون شك نمي توان با همه خدمتگزاران با يك منطق و يك شيوه رفتار كرد، بلكه بايد از روش هاي مختلف متناسب با سطح فكر و فرهنگ مخاطب بهره گرفت و به جنبه هاي مختلف عقلي، عاطفي و احساسي فراگير توجه داشت. اين تفاوت ها از بين رفتني نيستند و از بين رفتنشان مفيد هم نيست، بلكه منشأ رشد و كمال هستند.

ويژگي مهم ديگر «سعه صدر» است. مقصود از آن، توان بيشتر در درك و تحمل سختي ها مشكلات است. كساني كه سعه صدر نداشته باشند، ظرفيت پذيرش رويدادهاي مختلف را دارند. آنچه در فكر آدمي مي گذرد در سينه او مؤثر است، بر همين اساس قلب، كتابِ فكر مؤمن است.

«توجه به نظريات ديگران» نيز از جمله ويژگي هاي مهم مدير است. اهميت مسئله مشورت و نظرخواهي تا حدي است كه قرآن پيامبرش را به آن امر كرده است.  همچنين علامه مجلسي به اين مطلب اشاره مي كند. «شجاعت»، از صفاتي است كه در ايجاد قدرت شخصي رهبران دخالت دارد. حضور اين، صفت در يك مدير تحسين برانگيز است و همه را به بزرگواري او معترف مي دارد.

اين متن مي تواند پيش زمينه خوبي براي انجام پروپزال كارشناسي ارشد مديريت و انجام پايان نامه كارشناسي ارشد مديريت فراهم آورد. بنابراين مطالعه آن را از دست ندهيد.

منبع: modirama.ir

فروشگاه محصولات دانشي مديراما (خلاصه كتاب، مباني نظري، پك مقالات، پايان نامه، ترجمه مقاله، مقاله بيس، پرسشنامه و كتاب هاي مديريتي)

كانال تلگرام مديراما